Een eindeloze fascinatie heb ik voor dit fenomeen. Vooral de breedte van het begrip en oneindig veel interpretatievormen bieden veel ruimte voor fantasie en onderzoek. Wanneer is iets nutteloos? En waarom?
Oh man, heb je even!
Nutteloos tijdsverdrijf
Thuis hadden wij een afdeling ‘onzinnige zaken’ opgericht. Als je met de zaken bezig was die niet bijdroegen aan een ‘zinvolle’ dagbesteding (vertel mij nou wat het is?), dan belandde je op deze afdeling. Omdat de scheidingslijn tussen de nuttige en onzinnige zaken steeds dunner werd, hebben wij de afdeling uiteindelijk opgedoekt. Vervolgens herrees die hardnekkige stouterd alsnog uit de as onder de naam ‘de creatieve dagbesteding’.
Als dochterlief haar telefoonhoesje met nagellak versiert om het vernis vervolgens drie keer achter elkaar erop aan te brengen en er af te halen met een nagellakremover die mij doet verlangen naar een mondkapje of liever nog een gasmasker, hoort dit bij de afdeling ‘onzinnige zaken’ of ‘creatieve dagbesteding’? Of als ik twintig minuten lang uit het raam hang en de kraaien probeer te tellen die bezit hebben genomen van een boom voor mijn huis. En dat ik dan probeer te bedenken hoeveel vogels ze in ‘Birds’ hebben gekast en hoe Hitchhok het voor elkaar heeft gekregen om ze allemaal tegelijkertijd op één doel af te laten vliegen. Mijn was kijkt mij beschuldigend aan, mijn strijkmand is hoogzwanger en deze mevrouw staart uit te raam en telt de kraaien in de boom. Te gek voor woorden.
Volstrekt nutteloos tijdsverdrijf.
Nutteloze kennis
Dat vind ik het nou het heerlijkste wat er is. Dikke stoffige pillen. Shakespeare, kunstgeschiedenis. Muziek. Wie zou nuttelozer zijn : Bruce of Brace? Of Beethoven? Schilderijen. Je hebt natuurlijk wel twee soorten nutteloze kennis: grappige weetjes en de kennis die je doet twijfelen aan de vanzelfsprekendheden van het bestaan. Op zowat iedere vraag is er antwoord te vinden anno nu. Er is zoveel praktische kennis beschikbaar dat autonoom denken en buiten de lijntjes kleuren voor velen een opgave wordt. De uniformiteit en globalisering worden steeds erger. De gecontroleerde en gestroomlijnde kennis neemt de wereld over.
‘Nutteloze kennis’ ontwikkelt je verbeeldingskracht, zorgt voor een andere blik op de wereld, juist omdat het niet nuttig is. Het leert je zelfstandig denken en handelen als een ongewis probleem zich voordoet. Het schept ruimte voor verschillen, het eigenaardige.
Ruimte, is wat Nederland goed kan gebruiken. In inzicht, mildheid en het laten wankelen van het monumentale geloof in de monopolie op de waarheid.
Een grappig ‘nutteloos’ weetje in deze is dat ook een Ig Nobelprijs bestaat, een parodie op de echte Nobelprijs. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan de ‘nutteloze’ uitvindingen die eerst op je lachspieren werken maar je vervolgens aan het denken zetten. De naam is een woordgrapje: ‘Ig’ staat voor ‘ignoble’, ‘onwaardig’ in het Engels.
De bekendste Nederlandse winnaar is Andre Geim die in 2000 een Ig Nobelprijs ( Ig staat voor Ignogible) kreeg voor het laten zweven van een kikker door middel van een zeer sterke magneet. Geim, van geboorte een Rus, won in 2010 ook de echte Nobelprijs voor de Natuurkunde voor zijn onderzoek naar de eigenschappen van grafeen. Hij is de enige die beide Nobelprijzen in de wacht wist te slepen.